An Lithanthracia, vulgò Hullae (Houilles ou Charbons de terre), pabulum igni praebant sanitati innoxium ?

DEO OPTIMO MAXIMO

UNI ET TRINO,

VIRGINI DEI-PAR^, ET S. LUCiE,

Orthodoxorum Medicorum Patrono.

QUAESTIO MEDICA,

CARDINALI r IIS DISPUTATIONIBUS

mane dij'cudenda in Scholis Medicomm , die Veneris oflava. *

menjis Martii , anno Domini M . dcc. lxxi.

PHASIDE,

V,

M. JOANN. FRANC. CLEMENTE MORAN D,
Equite, Doftorc Medico, Regine Scientiarum Academia Parifienfis
Socio ordinario , in iis etiam qux Lugduni , Rothomagi, Londini,
Florentia, Matriti, Holmite, Harlemii vigent , Confociato, Regii
MedicorumNanceianorum Collegii Socio Honorario, apud Leodien-
fes, civite adfcriptitio , necnon Collegii Medici Afieflbre Honorario.

VICES GERENTE»

M. LUDOVICI-GABRIELIS DUPRfi, Sereniffimi Principis
Condati Confiliarii Medici , Dodboris Medici.

Ati

■A. W

An Lithanthracia , vulgh Hulice ( Houilies ou Charbons de terre ), pabulum igni
pt abeant (unitati innoxium }

I.

NTER varia pro variis ufibus domefticis diverfimode combu¬
renda , palmam praeripuit lignum telluris fuperficic aff.tim in
prima mundi astate oblatum. Agreftibus e cefpite , ftram ne,
frondibus aut luto concretis tuguriis modb delpe&is , annotas
redivivafque arbores , marcidas in trabes transformavit ubique
lateritia .coementitia, lapidea , feu materariadomorum, palatio¬
rum altius extrusorum conllrudio. Per campos , per vicos ,
per urbes graflante faftus numero Ia progenie , minutaria , plautlraria opera,
U(Irinae ferrariae caeteraeque ligni voraces officinae , Navium , cymbarum aedifi¬
catio , foci in pluribus ejulclem aedis partibus adaudi , Ars coquinaria ligno :

rnm confe&rix ,proximas urbibus fylvas in dies difrararunt. Vetuftis in nemorum
truffibus , ad hunc modum lecuri violatis , vitis, frutices, lupulus , linum, cro¬
cus , aliaque limilia, vel gulse , vel artinus inlervientia vegetabilia , magnis
fumptibus &c Curis exculta, fugaces abjeftafque caules , ftupido admirandum
plaufui oflentarunt, Sic , Julii Caelaris temporibus, Lutetiae confine Gallinefium ,
fy 1 vis & lucis umbrofam fimul ( \ amoenam regionem fuifle referunt; quod ex
lolo fabulofo plantifque nemorofis abundanter & fponte in eo crefccntibus de¬
ducere efl.

Incautis hominibus lignorum penuriam & praedum mox dolentibus niim qui-
buldam in locis opportune provida filccurrere videtur tellus ? Extus fpoliata, intus
dives ,inexhaufium pandit gremium, annonamque igniariam ligno luccedaneam,
terras nempe carbones, arbores etiam fofl/les , bituminofas , magis vel minus
combulhbiies , magis vel miniis profunde (uffodiendas largitur.

Sic Batavorum , Danorum , Brabantinorum more , Picardi noftri , in uligino-
fis folis , ad ripam Somona; unftuofos ad 4 , vel s pedes profundos evellunt ccf-
pites («) qui amico calore focos recreant, foetiditatifque incommoda , utilitate
refarciunt.

Alibi carbonibus mortuis feu extinflis, quae in carbonariis fornacibus confi¬
ciuntur, parum abfimiles eruuntur carbones vere fofiiles (£).

In Weteravia ad Naffoviam, in Burgundia etiam noflrS fuperiori fcilicet in
territorio Moutier , Cuvjeaux , ligna fojjilia bitumine impregnata (c) ad manum
funt.

Hannoniae noftrae incolae , Leodienfium ad inftar , Saxeos vel terreftres carbo¬
nes , ( Hullas dicunt) ( d ) qua; flammas concipiunt & alunt , induflrie parant:

[«] 1 . Terra Carbonaria quibufdam. Gleba finguis &
fulfburea. Chaeynei. Humus limofa. Humus vegetabilit.
aquatica, Linnsi. Humus vegetabilis lutofa , Wallcr.
Humus uliginefa. Humus faluftris. Ceffes inflammabitis.
Torvcna LIBAVII. Turfa anciorum. Turfa luso/a. Limofa
terra. TourbE i.IMONBUSB, Humus PoREUX. Bata¬
vis Torvena. Danis. Anglis Der fer, a. Turf. Dry Turf.
lancashire Maj]. Fuse &ex profeflo de Turfl dilTeruit
pridem Carolus Fatiiuis.Gallico traftatu.desTourbcs
eombuftibles.aii.i 603 in-4.idcm argumenta difputa-
tionibus publicis haud diu fubjccii in hoc lycato ortu
Abbavillxus , M. BafTevillc , a rurfis intra caminos
comburendis averfiflimus tamen ; tres ille Torven*
folummodo ab indigenis tufticis affignitas indicat
fpeeies ; de hifce combiiftibilibus , licet nulla fit
quaL-ftio , harum tamen . 8c aliarum qu* ufu Sc pro¬
prietate inter fc connexa: funt terrarum diverfa hic
genera reccnfere , juxrl hiftoria: naturalis nomen¬
clatores, juvabit. 2. Faluftris in igne non fectens. Wall.
ToVRBE UMONEUSE SA"Ns'ODEUil. 3- Humus falut-
rris igne fiunt. Wall. TOURBE LIMONEUSE p£tide.
4 . T"'fa limofa atra. Humus faluftris nigra. Wall.
Humus atra faluftris , fiu faluiofa. Wolterfd, Humus
limofa aquas. Cartheuf 5. Tusfa vegetabilis. Humus fa-
ludofa radicibus intertexta. Littn. Humus vegetabilis tur-
pseeo-flrofa. Walt. Humus dehfa^raduibut vix mutatis

intertexta. Cartheuf. Ceffet. Turfa trieea. Ceffes bitu-
minofus. Carbonaria terra e eeffitibus. Kcntmann. Mot-
tene LIBAVII : ToORBE PROPREMENT DITE.QUTERRE
v£g£taie DES Vall£es. 6 . Humus conchacea. Turfa
animalis cinerea. Lutum vegetabile & leftaccum. 7 . Bitu¬
men terra mineralifatum. Wall. Bitumen folidttm, rude
terreum. Friabile. Wolterfd. Bitumen [olidum terreftrr
friabile. Cartheuf. Terra bieuminofa. Turfa montana.
Mmfelitit ,, & ftharmacitis nonnullorum. TERRE TOURBE
BITUMINEUSE, 8 . Terra bieuminofa Turfaica. Wall.
Gleba Gratianofolttana. Wormii. TERRE TOURBE BI¬
TUMINEUSE DE GRENOBI E. 9. Terra bieuminofa ftjji-
tis. Wall. Terra amfelitis HgricoU , terra fharmacitis -
Terre bitumineuse teuilleiEe. io. Terra bitu-
minofa humaeea. Wall, Terre BITUMINEUSE EN
POUSSIERE.

[ij Heftor. Boeti. Dcfcrip. Regni Seotja:. Camde-
nus , in agris Ricbemond , Dunclmcnfi, & Nort-
humberland. Gcotg. Agricola, lib. 4 . de nqturl fof-
filium. Bermann. £i alii. Kanulphi Hygdeni. ro-
lychion. de Wallii.

t«J Arborei fubterranea carbonarii. Wallcr. Germanis >
HolrL-bfhlen. Charbons de bois fofftles.

Ld J Carbones, ex terti nigri, quibus fabri utun¬
tur Leodienfibus apud quos primum repeitj dicuntur
•fub anno 1200. Hodie Hnsilltt Bn.usrnEM.tiJs

ibi oeconomicis calet ignibus culina. Ullo ufui deficiente Hulla, nunquam de-
fideratur lignum igniarium.

Nec his glebas pingues fulphureo-terreas , nec illis fylvas fubterrnneas , ad fri¬
goris afperitatem vincendam , unquam invidendas autumabant pnfcorum te mpo¬
rum Lutetiae oppidani. Ferrariis dunttfxat, fabris utilia , intnt privatas aedes ver6 ,
ufquequaque exulanda ut pote aeris falubritati, indequp corpori , vaporibus filis
damnofa exiftimant quidem hajcfoffilia ; fubfidiaria demum haec lignorum , pene
abhorent.

Fidas autem & vanas opiniones in gentibus politis fenfim extabefeere poffe
probat hiems proxime elapfus : fuper Hullarum ufum ad ignis fomitem figmenta
jam ex parte frada , nugas etiam circ& illius moleftias , ( hic omittendas ) a Pa-
rifinis repofitas habere fas eft. Fautores adaugebit pretii exiguitas ex puteis Lu¬
tetiae vicinioribus , in loco aptifiimo fimul, & Hullarurn feraci jam jam ape¬
riendis emergenda.

Hac ergo imprimis dc causa, ecsteros qui circi falubrem aut inialubrem hunc
ufum dubii adhuc &C ancipites exiftunt, concives refpicere opere pretium. Vapo¬
ribus lithantrhacum foeti &c onufli aeris fcelera expendere, Paritinorumque formi¬
dines coercere non gravamur, fi gratos &C utiles patriae nos aliquando futu¬
ros arbitrari nihil vetat.

Et quidem ut certa haberi poffet Hullarurn in focis accenfarum fanitati fuf-
peda malignitas , vel ex hujus foflilis naturi fenfibus inculpata , vel t-x phoe-
nomenis in combuflione obfervandis , vel ex phy ficis notitiis, aut L.ythanthracis
textura per chymiam reteda , vel denique ex effedibus eflet probandum.

I I.

M ODO per fafeias venas didas , varie fpiflas , varie inclinatas , pendentes &
declives (a), curvatas & inflexas, profundas , peculiarem in modum i mille
& quingenti ad tres mille aut quatitor mille & quingenti paflits continuatas (&) feu
interruptas (c) , fed ab oriente ad occafum femper procedentes, tedo iuperme
& inferne fiflili, dento quafi epitogio interftratas (di) ,umverfum fere orbis indu¬
vium circinnatim excurrens , modo per maflas enormes mdulatim coacervatum (e)
repentur Lithantrax quod HuUas vocant.

Definitionem quaeris? Non ab una dilce omnes ; ex puriifima faepe miniis in¬
venienda , ifta v. g. quam Angli Kennel-coal nuncupant brevis haec notitia haud

1198 , quos Galli bullat vocant. juxta Leodium in manice Ssein-bcblen. Carbones terreflres , vulgo noflris
monte publico ; adde Acgidium monachum Aurea: Charbons de terre Apud Thom. de la Moor , ia
Vallis , in Epifcopis Leodicnfibuscap. 95, i. iq.chro- Edwardo II. Rcg Anglico. p. 59« : Londini ,fea-co4s.
Ilicum Belgicum. An. 1101. Hjllc, Saxonibus eft Carbones maris ln libro nigro Scaccarii. p. 187 Im-
C arbo, bina Coi. Collis Carbonis apud Sylv. Giral- proprie Carbo fojfilh nuncupatus , fiquidein , proprie-
dum dc exrugnat Hybern. lib. 2. c. 30. Hiftorice tate folum modo , Carboni confimilis , dum inf.iper,

h*c ab cruditillimo Ducange , referuntur in Glotfa- ab aliis refte fic vocatis, ifto titulo non diftin-
rio ad Scriptores medi* & infim* latinitatis. Tom.; guunt.

I. edit. M occ. xxxiii. Variis nominibus, i mine-j [«] Veincs en rlattures , en Roifles.
ralogicis Philofophis infignitur. Carbo pmaus. Bitu.l fij Reguliercs. Ut Irrijgulicres.

men lap.de fjj.lt mtneraltfat.m. Waller. Bitumen] [d] Ardefia occurrens Carbonarium , Tijfris ,

durum, fracte, lapideum. Woltcrfd. Bitumen /olidum lamellis »i&' r , ejuod particulas tantum , c.mfjflbus con-
lapidcum.fijt.lt. .Carthcu fer. Vijjilit bttuminofu. non- j veniens. Waller. Ti/tlis Carbonarius.

• ullorum. Lnbamhrax Grscorum. Carbones ferrei. Ger- * M En marrons, en niaftcs, on par tas.

A Z

aperienda ; ex communi , ut iti dicam, in fabrorum officinis adhibito , propriam
foffilis hujus vim & indolem, exprimere feu de.cribere abftine; numerofam ,
his interpofitam , familiam , punjjimum etiam & commune , oculis perluftra.

Primum in Lancaflrienfis & Ceftrienfis comitatus fodinis apud Anglos non in-
folens Juccinum nigrum /eu Gagatem (/) Latinis , (g) Graecis diftum, facie ex¬

teriori ita repraefentat, ut brutum politumve fit , nullum cum gagate praefeferat dif-
crimen ; ideoque Lithanthrax illud eximium Gagatis omnino congener, & bitu¬
minis folidi genus alterum , unumque & idem prorsiis habendum fit.

Lythanthraxcommune , quale ex Forenti agro, aut Limania provincia , majori
numero Lutetiam advehitur, in eo duntaxat a puriffimo diferepat quod faepe fae-
piits rude & imperfeflum. Igitur definiri poteft in genere Lythanthrax , fubftan-
tia mineralis infl mmabilis , nigra , nitens , bituminibus affinis , & abundan¬
tius conflans partibus heterogeneis, lapideis nempe , terreis , pyritofis , haud igne
liquefaciendis , & calcinationi refiflentibus.

Ex hoc infinite vario confortio, innumera: prope quae in multis regionibus
occurrunt Hullas (/i) , totidem diferimina , tpecies , genera conflituere poffunt.
Inter haec , ( fi eximium illud lythanthrax quod polituram fufeipit, & gagatem
prorsus refert, excipias ) alia colorem nitentem , atroinfufcato-coracinum , aut
ferrugineum , alia nigrum , nigricantemve aut etiam variegatum (i) often-
tant colorem. v J

Quaedam ponderofae, quadam leves , durae, aut compa&ae , ad lapideam (*)
nonnullae friabiles, ad terream confiftentiam (/) accedunt Hullas. '

Diverlarum alios bene multos fpecierum charaderes , in lithanthracibus fufpi-
cari locum dat varia molecularum coagmentatio. Alia fi quidem granulatim aut
micatim componuntur, per filamenta alia diffinduntur , teffellatim , lamellatim
alia occurrunt fciffilia.

Quaedam aeri diu expofitaeHulte , confiftentiam & pondus retinent ; quaedam
efflorefeunt, & leviores fiunt.

U) Bitumen durijfimum lapideum purum. Pi x mo „.
'ana durijjima ,■ nigra , polituram admittent. VPallcr. Bi¬
tumen fdidum , durum glabrum , nitidum atri colorit.
Carthcufcr A Plinio lithot gagates , Gemma Samothracea;
i Nicandro, lapi: Thracius ; ii nonnullis , lapit objiiia
nut reputatum & diftum. Vid. Andr. Libav. traftat.
de Succino & gagate.

tgl Jdcm quod latinis vitrum feu bjalut , i verbo
v«A/i , arena ex qua vitrum conficitur, & vocc He¬
braici Hol , arenam pulchram in genere lignificat , &
privatim arenam vitrariam, interdum quoque colore
hyalino, feu fplendore Criftalli iucido in hullis,
ac in bituminibus notando.

[ h ] Ob inflaminabilem hanc proprietatem ob
qualitatem vitri feu criftalli ad inftar fplcndcntem qua
bituminibus generarim, & fpeciatlm fuccino nigro
feu gagati, cumGrxcorum 0 'aA» affine deprehenditur
Lithanthrax, nomen inde Saxonicum Hylle, lati-
num Hultx , Gallicum Houillet i grxcd denomi¬
natione , retinuifle haud abfonum videretur : hoc
ipfifliino verbo de /) gyptiacis legibus 8c inftltutis,
e* diverfis hyftoticis & aliis feriptoribus, ) Herodo¬

tus (libro i 7. de ^thiopibus , ex Strabone , p. $99.)
exprimit condituram ad dcfunflorum cadavera illi¬
ganda ulltatam. Mortuos alii in flumen abjiciunt,
alii eirctnnfufo vitro, domi fervant irtftxlurrct
Verbum ad rem ligni beandam , dcfletlcre 8c loco cita¬
to lucem adhibere, fi pro re nata fas fit, deffcnliyn»
ille cadaverum vernix , liaAo», petrolsum artificiale,
cx lythanthracibus diflillatum , aut bitumen fafti-
tium, ex oleis odoratis vegctalibus, terrifque bi-
tuminofis compaftum quoddam, aut triam ex affiohe
acidi vittiohci feu acidi niarini fuper oleum therc-
bentinx emergens conjici & arbitrari liceret) Sicuti
ex Iithanthracis parte uni, cum picis albx partibus
duabus liquata , f u in oleo therebentinx incoftd,
pix nigra navalis conficitur.

C * J Charbon qneuc de paon , ou gorge de pigeon.

Ul Lithanthrax durior. Carbo peiraut durior. WallcT.
Lithanthrax lucida durior. Hili. CHARDON VI PirnKE ,
Chaiuon de poix.

l/] Lithanthrax fragilior. Watler. Lithanthrax lusitl'•
fragilior. Hili CllAROOVI de TERRE.

Varietates In agro Leodienfi & Fofforibus Hullariis ( m ) longo ufu cognitas ,
& diftin&as , peculiaribus etiam appellationibus infignitas recenlere hic fuperva-
caneum. Illis nihilominus indiciis externis adjicienda eft Hullarum pinguis («),
arida (o) , gracilis (/>) , eftoeta (q) , calida (r) , fulphurata (j) , tenuis (r), te¬
nera (u ), mixta qualitas , quam tamen ignitione melius ac re&iiis deprehenden¬
dam efle , haud reticendum eft.

Reveni quidem , corporibus quibufcumque igni fubditis, communia effe phoe-
nomena , haec vero pro fpecie comburentis , pro natura cuique propria differre
omnibus notum. Facile ignefcentem , libere flammantem , fpiffe fumantem ocu¬
lus judicat ; dum in vapores diverfi generis , dum in fumos abeunt combu¬
rentis corporis partes elementares feu conftitutivae , naribus odor & vapor,
oculis fumus materiam flammantem indicant , animalis, vegetalis , foffilifve fu,
halitumque ingratum , gravem , nidorofum , refinofum , bituminolum , fulphu-
reum , &c, Quod flamma abfutnere non valet, fumoque immixtum avolat , aut
cineri fuppofitum relidet, retegunt inquilitio microfcopica, periclitatio chimica, &c.
ignefcentes quapropter aut ignitas Hullas ferido obfervanti, duplex agnofcenda
erit fpecies. Praeftantiffimas Hullas Pingues difias , (charbons depoix) fequentibus
diftinguendas notis complectitur prior: difficilius accenduntur, clare & lucide fplen-
dentem flammam carbonis lignei ad inftar emittunr, picis fere modo flagrant , tor¬
tiles fcilicet flammulas vibrando, in maffam vifcolam mollefcunt, liquantur , in gru¬
mos fpifcefcunt, & coagmentantur ; tarde confumuntur nigrum exhalant fumum ,
cujus odorem immerito reprehendes ;huic confonat Lithanthrax, quodciim ardet ,
folidam difficilius retinet texturam, cujus conglutinari &fibimet adhaerefcere inha¬
biles moleculae tl fe invicem disjunguntur , quod demiim celerihs 6c flammat , &
confumitur. In fecunda claffe adfcribendum illud Lithanthrax , il Phlogifto bitu-
minofo fere vacuum, fed pyritofo Phlogifto affluentiffimum , unde pyritofum ap¬
pello ; abfque flamma ignelcit; pro pyritae copia tardius vel citius , abfumitur,
haud concrefcendo.

_ Difparitas in his pendet £ Phlogifti diverfitate. Maxima ex parte bituminofum
Lithanthrax citius ardet, liquamen unguinofum in flammando exfudat , & odo¬
rem Naphtae cognatam redolet , Hulla autem quae parco petrolaeo praegnat , ab
igne vix incalelcens , refind foffili, unde pendet mollecularum cohaerentia , fta-
tim orbatur; ceffante maffae ignefcentis nexu, cito diffociatur. Abfoluta uftio-
ne hoc & illud Lithanthrax in parciorem vel uberiorem recidit cinerem gla-
reofam ; color in nonnullis , ex gr. in tradhi Leodienfi , leucophaeus , ligni cine¬
ribus fimilis , in quibufdam ut in Hullis Scotiae, albus ; in aliis rubens , ut in
Hullis comitatusDunhelmenfis.

Complures autem aliae Hullae, fuperftitem varie crifpatam , undatam & tu-
berculofam relinquunt maffam , pumiceam in quibufdam , in aliis varielcorifi-
catam , pro fubftantia primigenia , & faepe ad Icoriam martialem accedentem.

Notare hic mihi dabitur, inter infinitas prope modum fpecies quas ex diverfis
tiim exterarum regionum tiim Galliae noftrae provinciis curiofiiis collegi, quod ex
iis attente perfpedtis , examinatis & inter fe comparatis Lithanthracibus, ad du-

[m"| Rodulphus de Rivo in epifcop. Leodienf. |[^] Foible. \ r] Chaudc. [<] Soufreufe. (»] me-
cap. i. & 2.3. Inue, i.*] Tendre.

£»] Giaffc , fctltc. £«] Seche. [/>] Maigre. j

A?

6

plicem hanc potiffimum claflem illa femper reducere mihi vifum fuerit; ea quin
imo inter Hullas omnes vere exiftit meo judicio , differentia , ut experto & in-
telligenti animatori facile preftituenda bituminofae quam nuncupo, &C pyritof»
quam appello, diftindio refta , ut denique Phyficis noftiis in probationibus,
experimentalis quaedam methodus Mere poffet. Veriimtamen, oculorum ju¬
dicio , feu rem ut ut eft, aeftimare , medico indignum. Praedo fit igitur Ars vere ex-
ploratrix chymia, quae in tribus natura regnis facem praetendit, quae vegetantium
animalium , foffilium texturam intimam evolvit.

Lithanthracum partes conftitutivae, a chymicis varie exponuntur ; circii pro-
duflo.ru m fucceffionem idem inter illos diflenfus : nulla tamen circa naturae hu¬
jus foflilis praccilam cognitionem quae hic fola nobis exquirenda venit , obfcu-
ritas immittitur , controverfiave adducitur ; in hoc congruunt omnes , quod
concretum bituminofum fit Lithanthrax & ex principiorum , de quibus confen-
tiunt plerique , epitomate Hoffmanni ipfiiis contrafto perfpicuum eft.

Igni aperto permifla & diftillata Lithanthracia, per retortam fundunt i°. Phleg¬
ma quod fpiritum falis , colore; &c odore forti fpiritum lalis ammomaci, refert ;
quaedam fpecies aliae fpiritum fulphuns ,feu liquorem produnt paululum acrem, fuli¬
gineo odore & fapore amaro diftindum, quem alkalinum volatilem oleofum affe¬
runt nonnulli.

Succedit oleum fubtile & leve, quod naphta reputari valet, alterum deinde
oleum craffum , empyreumaticum ponderofum , nigrum.

Vehementiori ignis torturd , fublimatum exprimitur acidulum quoddam fal
concretum. Volatile alii, fuccineum abi dicunt ; nonnulli ad fal urinofum acce¬
dere contendunt, produ&um hoc falinum.

Perafia diftillatione remanet caput mortuum feu terra carbonacea nigra, lae¬
vis , inflammationis prorsus expers, i chymicis varie definita. Porro neque ex
Phyficis notionibus , neque ex intima Hullarum textura perfpefta, noxia quae
capiti, aut peflori perniciem inferre valent effluvia in aere manare poffe pa-
hm eft.

I I I.

Q UO modo, aeri, ex hullis ardefeentibus intermixta effluvia, corpus hu¬
manum afficere poflunt, paucis nunc intelligere eft. Hullis feu nativis, feu
impajlatis (a) , focos calefacere cogitanti, hoc unice Sc imprimis advertendum,
quod in illo ufu habendus itidem, tenendufque idem ac caneris in ignibus mo¬
dus. Defiperet ille, qui in hullis tiim foco aperto, id eft in Camino , tum foco
incluio , id eft in hyjrocauflo , imponendis comburendifqtie, ufitatas & neceflarias
ad ignes quoflibet, omittendas aut parvi faciendas efle cautiones crederet.

Tres illas Angulatim abfolvunt, focus aptus, hullarum deleflus , & extru&io.

Si igni aperto, feu ut aiunt, Camino permittantur hullce , plane & omnind
recufandus focus, m quo per fpiraculum , praepediti fint, vaporum irigreffus,
confcenfus, peragratio, & exitus.

Hi- plurimum teferre lithanthracum dele£lum,ex fupra di£iis facile perfentitur,
m ulum vocetur ante alias bituminofaduntaxat, feu nativa , feu impaftata Hulla;

U l.l eft pafta immixtis, ut in Leodienfi traftuJmen 'i faventinis figulis , Argili* tributum , h*®
tt H: «noni* Gallica P. o incia mos eft. Pafts Jio- [ ufurpatui.

adhibeatur etiam illud quod eft Puriffimum , feu lithanthrax cujufl bet lapidei at
pyritofi vitii 'quod phlogifticum cohibere valet, expers. .

Lignorum, fuper focos ordinatio, (de fafto convemt,) n.m.um multoaim fi-
perat captum. Philofophi opus viri , ignis confirucko , aiunt ob uuone. glaciato ba -
butientes palato; de lithanthracum igne hoc eft fere idem quod illud. In.iuftrms
■ prope dicam inter calthros ferreos lithanthracum apparatus , «nontofum qua i conl-
tituit aedificium , cujus partes ignis pabulo dicata: dextera manu hc congeramur
ut vel pauciffimo ligno accenfo fufcitata flamma, paffim fe conteire, & aer

cavendum imprimis ne in difpo&ione denfc

nimis compingantur huHarum glebae tunc enim difficilis imo etiam nulla , aboritur
inflammatio ; perduntur horae , perditur ligneum ignis i licnim * “i^terrtrinatmr
conferruminatis lithanthracum truftis , aeri & igni occludi ’ reDreffif-

flamma , ignis non excandefcit, calor foras non erumpit, & ex Mfocaturepi cfaif
que lithanthracis exhalationibus, exurg.t odor gravis, vapor incommodus ,ftupo.
rem capiti inferens, &c. Non aliS de caufa, malo nimirum extrudoiis tucceffa
aut folcrtiae defeftu, methodus apud quam plurimas gentes accepta & probata,
ab omni parte explodenda , exfibilandaque primo intuitu videtur , led temere., Igni-
tionis, caloris retardationem coeterafque exinde moleftias pemtu. adventitias,
mox agnofces ; abftine ergo a fententia ; non ab incoepto abfifte Virgam ter-
ream in centrum fornacis fubmitte. Hac mediante incompolita lithanthracum
congeries furfum elevetur , partibus i fe invicem_ fic dimotis fLmm* rapaciores
in ipfo temporis articulo fiunt, infperatum e medio micat ,&: exfpatiatur incen-
diu^ multiplici formd, colore , lufu, proceffu, progreffu, oculos vere exhilarans.
Hic Rhumborum ad inftar , rapide m iubhme faliunt , turbines h c multiformes ,
vortices impetuofe bullantes figurant flammae ; mappas tunc undantes fluxilef-
oue illinc rivos exhibent ; in al.is concameratus ignis , fulgurantes, icintillantes ,
iTmbemes flammas erufiat ; ignifer poftremum cophinus, vivide rutilans
flammivomum exhibet montem , cujus aeftus , diuturnitate, continuitate, aequa¬
bilitate propagatione , ignes quofeumque , pari volumine donatos , vincit.

Igitur omnibus condi ionibus illis obfervatis , five flammas concipiant hu Ice
quas in focos Lutetiae induximus, five in fumos evanefeant, five etiam vapo¬
ribus aut odore ab Auftrino , vel nebulofoaere , it fole retropuffis , natum oculis
illaefis offendant; quis emunfta naris, capiti perniciolum odorem , pulmonibus
gravem aut malignum fumum ex ardefeentibus lithanthracibus colligere potis

^ Varium profeftb in diverfis hullis odorem iftum fingularem aut JP eclficut " ‘Pa¬
dimus ; lithanthrax v. g. e loco dido Pepm , prope Aubaignes m Gal ^ 0 Pr ° v y uia ’
fquallenti qiuc tellure inconditis & aperto campo relidis animalium cadaveribus me
phici, parum abfimile exhalat fetorem. Sed e fucciais feu bituminofisquse 'nuncupo
lithantrhacibus,animalis reipfa quidem vel ad illum maxime accedens ha itu ^
aui etiam mumiae arabum, aut mumia: iEgyptiorum mea quidem le
Sarari poteft : neque piffaphalto adulterino , id eft mixto cum pice bitumine , quod
veJun? abfimilis plerumque ^ £

genfi Chymicofi fides adhibeatur [b) , odor c aftorei in lithanthracibus nonnullis

--- , . . . „„ .,«» trad. manufe. par M. Parmentier,

-i- - *•

8

repertus fuit (e) & juxti Chymicum alterum , In hultis dkm delitefcit frequen-
tms odor ad luavem egregie propinquus. Hunc e lithantrace innominato in
ampulla cornuta diftiilaro explicatum defcribit Wolkmannus. Cum acido nitri con-
centrato rc6hhcatus lithanthracis fpiritus acidus , oleum item fupernStans , lubti-
bffimum eximium.jue ambaris & mofchi aemulum afflabant halitum. Prout vel
naphtam vel petroteum (d) , vel maltham (e), vel Piffafphaltum (/V vel Af-
p aitum ^ g ) , prout fal vel acidum vel fui plumeum prae fe ferunt lithanthracia,
horum fortafle difflmilis odor, diffimilis fpeeies , difflmilis natura , difflmillimum
genus. A primitiva hullarum e vegetabilibus live ex animantibus concretione,
an ab hullctfen & altricis foli naturd argilloffl , cretaceS, aluminofa, vitriolicS,
pyntoia ; an a vicinarum fubflantiarum mixtione , an i venarum altilis vel fu.
bhmius tellure immerfarum horizontali , acclivi feu declivi pendulave pofi.
fitione oriatur hullae ignefcentis aura diverfa ? Hoc a propofito alienum. Huius
duntaxat phoenomem , odoris nimirum qualitas , vis, effedus & proprietas cute
ex halitu conjicere licitum eft , nunc perpenda.

Et primo quidem ,fi de antefignana hullarum fpecie , acido nempe Naphtik ad¬
juncto in unum corpus coalefcentium , inftituatur quaeftio , picis mineralis vis & pro¬
prietas fimul attendantur, nulla tunc moveri poteft difficultas. Oleofis fulphureis
acidulis partibus nec non alkalinis tenuibus, terra innoxii & aqufi conflare
bitumina pro explorato eft; his praeieram lithanthracibus noflris, Pinguibus didis,
quae fpeciatim aci focos iuademus , eundis item bituminibus communia funt haec
principia: utin diverfa principiorum conftitutivorum natura & eorum diffimili
proportione variorum bituminum eflentiales differentiae, haud feciis arte Chy-
mica tentatae hullce , effcntialibus produdis inter fe differunt; eaedem fere fimi-
lm.dims proportiones ex his , & ex illis proferuntur , rem denique totam
quantam cum re comparando , hullarum cum bituminibus analogia ftc flabilitur,
ut in bituminum claffe reponendae fint hullce , preinde que eadem ipfis falu-
bns vts adfcribenda fit ; has in pulmonum aegritudinibus , in nervofis, rhumati-
la " tl “ u ‘? ue „ . , s !i in aeris intemperie vitiata proficuas fimiliter habendas

cite tacile conjiciendum.

Nec melius inlimulari poterit ignis noflri malignitas, fi focis adhibeatur lithan¬
thracis genus fecundanum ,/ulpkurofum didum.Eo nomine exprimitur concretum
bituminofum cujus phlogifton feu principium inflammabile conflituit pyrita ,
id eft lithantracis genus , acido illo univerfali quod vitriolicum dicunt, praegnans.
Etenim in his lithanthracibus, fulphur naturale exiftit vel non. Ad eft in quifmf-
dam v.g in iis quae , prope Zuickau in Saxonia, juxta Wettin in MifniS , extra¬
huntur; fed in numeriofioribus non agnofeunt fere omnes, mineralogi Ut vero
paucis dicamus & meticuloforum pavoribus aliquid concedamus, pyritofa haec
vulgo fulphurea dida, graveolentia repudianda lithanthracia, libenter fatemur;
alia & majori numero, olida duntaxat exiflunt, quorum tetrica, moleflave dici non
poteft exhalatio.

r*J Capite de Silefii fubterranea.

Wj Bitumen fiuidijfmun , fubuhjftmum , levijjimum
Wallcr , & Cartheus. Oleum montanum album , ignem
attrahent Woltcrfd. Oleum Babilonicum.

W Oleum.petr* , oleum-terra,, bitumen crajjhts , fini,
dum, clfurc brunum. Wallcr. Oleum montanum colo¬
ratum , Woltcifd. Bitumen fluidum ffijfiufeulum. Car-

theiu. Sive Badium Woltcrfd’.

[ /] Pix montana . tnftar tenax. Wolterfd.

[e'i Bitumen judaicum. Bitumen fetidum coagulatum ,
wallcr. Bitumen durum fragihe t & nitidum,^ olterfd-
Bitumen [olidum fragile glabrum , nitidum , nigrum Car-
theufet. Pix montana. dura. Karube Sodoma, idumu»
nonnullarum.

In aliis autem , quas fulphureas dicunt hullis primatum non tenet, nec iis na¬
turi proprium eft fulphur minerale ; vel haud, tanta hujus ineft copia ; alioquin
facile flcco modo tn forma florum per fublimationem prodiret , notante Hoffmanno (1).
Suppofito coeterum in hullis fulfure fubtiliflimo: quid tum? Bituminofi, id eft
ondtuofi phlogifti acceflu , fic emendatur acidum vitriolicum, ut jam dici non
poffit fulphureiim ; aliam ab illo acido corrofivo & magnopere diverfam induit
indolem; imo balfamicam vere proprietatem tunc adipifcitur , unde haud int¬
erito , bahamum pulmonum fi Galeno vocatur bitumen, ergo neque ex phyficis
notionibus , neque ex intima bullarum textura peripefta , maligna dicenda lunt li-
thanthracium ignitorum effluvia.

I V.

N EDUM autem fanitati damnum quodlibet inferre valeant hullce ignof-
centes, chemicis e contrfi, ut vidimus , produdtis, ex phyficorum judicio ,
fere dicam medicorum experientia, falutiferos medicamentofofque hullarum ac-
cenfarum ignes, aeflimare fas eft; five bituminofum , five pyritofo fuLphurcum
diftum concedatur lithanthrax , ad ignis fomitem receptum.

Etenim acidum illud , cujus praefentia minerales fubftantias inflammabiles ante¬
cellit bitumen, idem igne divulfum & in auras quaqua verfus diffufum lithan-
thraci inhaerens acidum , haud certe imparem bituminibus ipfis ignefcentibus , aut
laltem fuccino nigro accento , balfamicam vim poffidet. In catharris fuccinum
adultum commendant plurimi, eidem fumo rhumatifmi doloribus affeftas partes
fnbjici praefcribur.t multi; num iftis indicationibus aeque aptus hullarum vapor
refolvens , pulmonifque fibras levi titillatione corroborans. Quod fi per nares ad
nervos tranlvehitur iithanthracum accenforum aura , an hyftericis nervofifque
aliis affeftibus gagatis olei ad inftar efficaciter conferet ?

Sub ifto, fortafle fumigii titulo , pktihfl pulmonari , bronchiorum glandularum
fchirrofls obflruclionibus utilem (a) ignium noftrorum auram , pronuntiare haud
dubitavit clariffimus Zimmermann. Imo etiam ad arcenda pejlis miafmata non
frujlrd in ufum vocandam afferit.

Atopon hoc nemini videatur; fujfltuum & vaporationum adminiftrationes interdum
in phthifl nondum deplorata plus quam alia qucevis remedia prodejje ait Willifius ,
fcilicet quatenus nemph pulmonem ipfum attingunt , adebque afleclione immediata ex¬
purgant , exficcant, a putredine vendicant , corroborant , ejufque duclus aperiunt. Hinc
ad affeftus thoracicos , fumos balfamicos extollunt plurimi.

Antipeftilentiales cenfentur aceti vapores , quo circii, prunis ardentibus, acetum
mox inlpergere, mox juniperi baccas , ramos urere , fuccos gummofos refino-
‘fos fumantes in nofocomiis exhalare confuelcunt. Num morbidam maleficamve
aeris temperaturam emendare melius poliunt ignes Hullarum in ufus familiares
aptati ?

De horum praefentiore efficacitate , etiam in nefanda & ferina peflis lue para-
doxum difpellit, quod, ab- Hippocrate a£tum in Graecia , norunt Tirunculi Menici ;
e lignis refinofis ignes fuccendere juffit medicorum princeps, ad flragem peftdtn-
tem debellandam. Sub finem anni 1769 , EpidemicS variolarum conftitutione

C 1' ] Frid. Hoffmanni , Obfervationum rhyfico-
Cliymicarum feleitiorumlib. 3- in-4. Halat 1746.
©bfcrvatio de Carbonibus foflilibus & eorum vapore

non adeo noxio,

[«] Efiais & Experiences Chymi^ucs , in-4. Ber-
lin, 175«. en AllemanA,

IO

Parifiis infigni, San&ae Therefiae dicatis virginibus ad Sanfti Germani fuburbium
inflitutis luem variolofam importaverat admiffionem poftulans puella : ad conta¬
gium fubripiens arcendum , decantatum acetum Prophylatticum , candelas , ba¬
culos , paftillos fumales, taedas aromaticas quae omnia magnifice extollunt Medici
loimodochiales , &C alia fuffimenta compofita, in difpenfariis defcripta , pro nihilo
habui, fed divini lenis veftigiis infiftens, luculentos Hullarum ignes intrk cceno*
bii bivios & trivios aditus per noftem accendendos curavi.

Ratio hoc fuadet, rerum vero magiflerufus, non nocivam effe , fulphuris com¬
burentis auram ut vulgi opinio eft oftendit. Teftantur etiam operarii fulphuris
Goflarienfis praeparationi, fufioni, codtioni indulgentes, alii etiam qui in aliis
metallicis officinis firmi ac vegeti vitam ducunt.

Quae in arte medica , primas tenet, obfervatio ,innocuam non folum HuUa-
rum ignefcentium naturam confirmat led etiam prophyla&icam in pluribus cir¬
cumflandis vim indicat.

Clariff. HofFmannus , in pluribus locis , paffim, tum in Ory&ographia Hal-
lenfi , pag. n (fij tiim in Pathologia (c) ait , pluris morbos , ex qu 6 Carbonum fof-
filium ufus in cajis falinariis increbuit , ex finibus Hala excejjijje. In eamdem fere
fententiam confpirat Willifius: communis objervatio efi , inquit, regiones ifias ,five
in Anglia , five in Belgio , ubi cefpite ignes nutriuntur , < 5 * oderim valde Julphureum
fipirant, tabem rarius infefiare. In urbe Valentiana prafticantes medici de quacftione
ad utilitatem publicam lpeftante interrogati, affirmant, ( d ) peripneumoniam
afthma , &CC. adeb non ejje hic endemicos morbos ab anno millejimo Jeptingentefimo
quadragefimo > ex quo carbonis ufus fieri captus efi , u' contra ab eo tempore infre-
quentiores Jint; id judicio nofiro , debemus partibus ca/bonis bituminofts raptis , fumo
contagiofam cajligante athmofphceram , qua crebris ab Oriente & Septentrione hujufet
urbis paludibus vtiatur. Neque idcirco ex chymifi, neque ab odore, neque eftedtibus
probari nullatenus poteft , noxia Lithanthracum vis.

V.

E XITIALES ignium noftrorum effedhis , ex phoenomenis in combuf-
tione oriundis . odore nimirum , & fumo, inferunt. Ex eo quod infuetus
& inexpertus ardefeentium Hullarum ocior ; quia fumeus lithanthracis fpiritus,
ab ignelcenti» ligni vapore diverlus, niim ideo ( exorta aut imminente ligno¬
rum ad ignes penurifi ) damnandus foffilis noltri ufus fuccedaneus ?

Sulphur, inquiunt plerique omnes, diim comburitur , aeris elaflicitatem vitiat;
indubitatum quidem vaporum fulphuris mifcela , hanc aeris dotem , certo quo¬
dam gradu infringi; fed deltrui negamus. Non ab illa fulphuris pratentia in li-
thanthracibus , qua cum bene multis aliis foffilibus fubftantiis fulphureis male
confunduntur , fed ab intenfo nimis ignium noftrorum calore , pulmonibus infen-
fus , dici ad fummum poffet lithanthrax. Inflant adhiic , ob fal acidum quo pollet
acutiffimum , pulmonales veficulas , coar&at, laceffit '; peftori idcirco infeftum
declarant materiae medicae feriptores.

Sive oleofum unguinofi, five falinum pyrirofi lithanthracis principium impro¬
bare velint, utrumque tum internis , tiim externis partibus corporis minime de-

[4} Opera omnia Phylleo Medica. Genevae 1744.
Ui Patholog.e. 4. fed. »4. pag. zia. in-fol.

[d] Oie i$ Januar. an», 1770.

leterium efle, pro corriperto nunc habetur: declarat experimentum a Botello
defcriptum : oleum fcilicet fulphuris in jugularem canis vivi venam , falva ipfius
vita , ad drachmam unam aut alteram injecit. Ex Diofcoride aliifque bene multis,
inter veteres, medicis , conducit tuffibus, fufpiriofis & purulenta extuffientibus
fufFumigium fulpl uratum. Quippe quoniam affedibus illis craffa pituita vafa pul¬
monum infarciente oriundis lalubre eft: notante etiam 'Will fio (a) ,,.urbis

» fumolae auram pinguem & hebetiorem, haurire nonnullis phthificis utile eft.
» Communis obfervatio eft inquit, loca ifta , phthifi obnoxiis aut ea laboran-
«• tibus maxime falubria , vel fanativa exiftere. « Sulphur etiam vivum in fuffitu
antiphthifico admifit pra&icus angliae expertiflimus Fullerus (£). Haud minus in
hyftericis morbis efficax e lithanthrace fulphurco dido , qiulm ab unguinofo fumi-
gium feu vapor. In ut iri Jlrangu latione fulphur in fuffitu 'exhibeto , ait Hippocrates,
lib. de natura mulierum. Efto , fidenter clamitant plerique omnes ; hyftericis mu¬
lieribus, lienofis viris, privatis valetudinariis, publicis nofocomiis , fquallidis
carceribus , cceterilqud tabifico aere infeftis locis, fervetur antidotum ,ignis ni¬
mirum e lithanthracibus, quo Londini foetet aer. Quid fibi vultiftud? Spurcis
illuviarum rivis , per vias errantibus, luto ftagnanti, niim putoris expers Lu¬
tetia? Quid ergo formidinis , Lutetiarum incolis injicere vel adjicere valet olidus,
fulphuratus etiam ignium noftrorum fumus, diram per aera diffufam mephitim
emendare difpellere habilis haud perperam conjiciendus ?

Neque profedo juftis de caufis infamandus feorsim ab odore confideratus fu¬
mus ignitis hullis exhalans. Affirmanter nihilo feciiis dicitur ab omnibus, locorum,
regionum in quibus ignium noftrorum confuetudo feliciter viget, coelum in pejus
immutari. In hanc fententiam uno ore contendunt viatores ; idem tradunt in hy¬
pomnematis feriptores haud pauci ferio aeque ac joco ridiculi; nonnulli etiam m
medium proferunt medici; cur fic opinentur ? Ponderofis,craffis moleculis onuftum
hunc fumum ex infita animo opinione jurant. Inflant adhuc , lithanthracum fumo
ineft aciditas ; auribus non animo fatis iftud ; cum aere intr£ pulmones refpira-
tione advetti hullarum comburentium atomi, craflse , ponderoiae, acidae , infigne
humanis , praecipue infirmis corporibus damnum inferunt, innumeras creant
moleftias ; edacem praeterea rodentemque vim illis tribuunt plurimi etiam inter
Hiftoricos Anglos (c ). Mera credulitatis deliratio. Abfurdam probat ufus inLeodio
domefticus : fumus ille lithanthracum cum matutinis horis accenditur ignis . pan¬
no vel tibiali laneo imbibitur, quibus foci ferramenta , aliaque aeris colore
rutilantia, feu inaurata emblemata , illiniunt , fic iis nitor munditiefque fo¬
ventur.

Quanti fit ad fanitatem momenti, aer , quis nefeit ? » Dive.-fis aeris qualitati-
« bus immutari, imo & penitiis vitiari polle fanguinis omniumque humorum ani-
» malium crafim & compagem (</) , «phyficis cum pluribus ,fentimus , fed animo
plus cernunt quam oculis, qui in hullarum comburentium exhalationibus tot &i tanta
vident, qui pravam ab iis inditam aeri qualitatem , in corpore ab aere tranf-
jniffam ipfifque humoribus commixtam , fufpicantur , aut contendunt. Cum tamen

[*] Dc Phthifi pulmonari, tom. 2. pag. iff + , c. fi.
edit. Amftel.

lh] 1’hatmacop. extemporanea.
tcj Etat prefent de 1'Angleterre fous te Roi Guil-
Iaume lll pat M. lc C 1 . Chamberlain, ttad. cnFran-

fois. Amfterdam, fccond vol. in-12.

[d) Georgii Cheynati, Medicinae Dortoris, trac¬
tatus dc infirmorum fanitate tuendi , vitaque pro-
ducenda, C. dc aere. feft. $.

cuilibet homini curandum Jit , quo qualique. aere circumfufus dormiat & vigilet . omnia -
que vitae munia obeat , qualemque ( quodpraecipuum eft , ) injpiret , ad intimamque
cum iis humonbus Juis , d quorum recld inugraque conftitutione vita & Janitas , ma¬
gnam partem pendent, unionem admittat : quales ab ignibus lithanthracum , ac¬
cedere poffunt aeri dotes , infpicere, milcelam fcilicet in aere ab iis importatam
diligentius excutere operae pretium'eft.

Duplicis generis dhlinguenda fbnt exhalationis Lithanthracum rudimenta.
Alia partes funtleves, volatiles , fenfibus nequaquam obviae , quae und cum fumo
avolant, & evanefcunt : proprie & vulgo dicuntur fumus , terni uftorum ite hit-
midae vel aqueae fubftantiae commixtio. Alia fub auras cum fumo primum abrep¬
ta , a fumo dein difcedunt, deorsum feruntur relabuntur. Pulverem hunc,
non nigro ut vulgi opinio eft , fed cineritio colore diftmdfum , oculis nihil aliud
exhibentem, qu&m combuftionis perfettae, vel cinerum tenuiores reliquias,Lithan-
thracis nativi, i&wpajlce qua obduttum fuit, veram calcem dicere non dubi¬
tes. Haec refpiratione , quovis horae momento deglutita , haud magis pulmoni¬
bus officit , qualm fupellettili, veftibus intperfa , tqirallorem iis inducit.

Recrementa priora , nimirum multo fubtiliores , fiquidem oculorum obtutum
effugiunt, quas ideo maligniores autumant fumi partes, quae propter avolandi
celeritatem , combuftionis deleteriam vim devitarunt, haud ttlm abftrufa funt,
quin chymicis operationibus retegi & cognoici poflint. Vaporum nube in Ipi-
raculo caminorum elevata , fub forma tenuiffimae cineris aut cinicula:, adhaerent;
partes ergo ex terrea materia ad plenum perufta exhalatas, quaeque in fuligi¬
ne fuperftites feu concretae delitefcunt, praefrafte confiderare praefto eft.

Hullis impaflatis per horas quindecim tribus ab hinc" menfibus quotidie ardens
focus , fuliginem explorandam fuppeditavit; ex illo ufu incoepto , & fuligine li¬
gni fedulo expurgari camini fpiraculum de induftria cura: mihi fuerat. Fuliginis
iftins femi-lib. , retortae terreae commifit, ite Chymicorum methodo , igni grada-
tim fubmifit Phyficis aeque ac Chymicis rebus fummopere verlatus D Demachy,
Pharmacopaeus Parifienfts : nullam, in his mox proferendis, diferepantiam de-
prompftt tentamen idem , in Regio Invalidorum hofpitio feorffm aftum & Domus
illius Pharmacopaeo D. PaRMkntier , chymicas ad res exercitatiflimo. Similia
refte oblervavit juvenis , fed acri ingenio , & in Pharmaciae ftudio praeclare edu¬
catus excultufque D. d’Eyeux. Nec fiientio praetermittendum , attente & dili-
gentiffime dein inter nos collatas ite. recognitas fuiffe, has tres operationes.

Fuliginis, ut diximus, libra femis tria edidit produ&a, genere diifin&iflima,
aqueum nempe , . >leofum, & falinum. Aquei produdfi naturam , ite falini , quod
huic femper abundantius commixtum occurrit, exploraturi, in plures dividi
partes , curavimus.

In prima parte ; phlegma leviter flavum , fyrupi violacei , necnon tin&urae ,
quae dicitur de Tournesoi colorem rubefaciebat, & alkalino lali mixtum , len-
fibilem praebuit effcryefcentiam

Secunda phlegmatis noftri pars ficut & tertia , eumdem fyrupum viridi colore
infecit. Eadem pheenomena rtnilto intenfiiis exhibuit quartum produftum , illud
fcilicet quod ciim ultimo oleo tranftillavit.

Huic quia ammoniacalis indolis ma|or, qutlm in prioribus produftis, fufpicio
erat, fal fixum, vivam item calcem indidimus; & ecce violentiflimus & pe-
Betrantiffimus odor alkalinus, fpiritus ammoniaci ad inftar, nares graviflimc
offendens fuboritur.

Oleum duas in partes difcernere, cuilibet facile eft, unam levem & fluidam , alte¬
ram vifcidam , grumofam , utramque nigro-fufcam , tetri odoris empyreumatici,
alkalino fale imbuti.

Tripilici ergo formS, falina fuliginis noftrae pars inter diftillandum fe fe often-
dit ; acida nempe, licet exigua , nihilominiis fenfibili , alkalino - volatili
abundantius produ&i , & ultimis in ignis gradibus , Ammoniacala.

Ut quantiim fieri poteft , acidi natura , melius elucefceret , faturatam Mer-
curii diflolutionem , guttatim affitfam voluimus , praecipitatum album hinc exor¬
tum vidimus; unde id faltem probatum conflat, quod fi nonnullis in cafibus,
fulphurei'volatilis , acidi , aut vitriolici vefligia appareant , ex acido nihilo-fe-
citis marino, lubflantia explorata eflentialiter conflitui videatur.

Quod ad caput mortuum attinet, haec in illo notavimus. Citm acidis maxi¬
me effervefcit , hepaticum odorem exhalans. Inquirendum fupererat , an ab
acidis , fulphltris praecipitatio fieret ; verum, & praecipitatum, & ellervefcentia
abfuerunt ; nulla tenus immutatus fuit fyrupus violaceus. Sola Mercurii diffolutio
in acido nitrofo , acidi marini praefentiam magis ac magis confirmavit. Com-
buftione exploratum caput mortuum , lente ignefcit , in cineres grifeo fufeas
fatifeit; ex illis vix ac ne vix martiales moleculas , magnetis ope extrahes:
illis affufum acidum , leviflimant producit effervefeentiam : ex his demum , nul¬
lam . aquA lixiviante , alkalini fixi miculam obtinebis.

Quid inde , Lithanthracum fuligo , lignorum aduftorum fuligini ufquam fimi-
lior. Res ipfa loquitur : fumi foboles fuligo utraque, combufli naturam retegit
focorum lignis ardefeentium fumo foetum aerem non reformidas, anxium te i
& follicitum tenet fumus ex Hullarum igne? Umbram times, nullum in Lithan*
tkracibus repentur deleterium principium , nullum mixtura /anguinis vel partibus
tcnuijjimis corporis nojlri infejlum , nihilque arjenici , vel mineralis reconditur (e)»
E contrA , aufpice chymia, fpiritus volatilis falis ammoniaci liiccinati apprime
cenfenda eft ab ignibus noftris imprefla aeri exhalatio: quibus igitur fumi ex
Hullis v is oletria , aut alia ex his ignibus miafmata, effluvia mordacia in cerebro
haerent, illos una opera in aere pifcantes & in medio mari rete venantes , flultitiae
quin imo proximos dic fidenter.

Ut ineptiflimis quas nec pueri nec mulierculae Hannonionfes , & Leodienfes
credunt: ut numerofioribus etiam , quas adverfus ignis Lithanthracum incommo¬
da , moleftias oggerunt ratiunculis, refpondere velimus, longe abfit. CircA reS
attentione dignas immorari folitm decet. Epidemice apud Anglos graflari ab ufu
Lithanthracum ignitorum oriundam confumptionem, unanimiter conclamatur.
Verba & voces , prattereAque nihil. Criminationem hanc fit molam pervtdgant
frequentiffima vocabularia, & quamvis fabularum ab anteceftoribus iterum at¬
que iterum traditarum confcia nofcantur , illorum teftimonio creditur , fahum pro
vero inferibunt omnifeii illi tranferiptores , ignari praefertim Anglictfi phthil. od
fedem immediatam , non pulmonibus fed hyppochondriis , tk Epigaftucae prae-
fiertim regioni ineffe, illiufque confumptionis, caufam , a Lithanthracibus haud
repetendam efle.

Hoc in iffis difeutiendis fingulare fe fe offert, quod aflertum idem praecise re¬
fert vir gravis & plurimae auftoritatis 'Clariflimus Hoffmannus (/): Neque aliud

l»] Hoflfmaun. obfervatio citata, p, s.

[/j Lib. *. $e&. 6. tit, de aeris ad fanitatem iifii.

quid quam nifi nimius carbonum foffiliitm ufus in causa, cjl , quare peripncumonia ,
Siphnid & phthijis morbi & Leodu , & Londini endemici fine . Sibimet ipfi diflcnta-
newm hac de re lpe&atiflinium viriim , ex lupri didis palam eft ; nifl tamen , (&c
illud verofimilius eft ) folam in ar&ius claulis cameris igniticinem , neque vero
ignem e Lithanthracibus , neque etiam Hullas lpeciatim quas profert Angliae tel¬
lus, arguere voluerit; ad earum enim innocuum ufiim unanimi funt argumento
peritifBmorum chymicorum examen , 6 c de Lithanthracibus Angliae , lententia.
Sufpiriolis idcirco inimicum Hullarum flamen cx CHtYN^I didis in §. II, haud col¬
lige. Ab accenforum, magnis in ubibus , cum faevit hyeins, focorum copia,
&C exinde, ab intenfiorein athmofphera caioris gradu, quo,elatere fuo defrau-
datus-aer, refpirationi ineptior fit, nullatenus vero ex ignibus Lithanthracum, re-
crudefcit afthmaticorum prava dilpolitio; cui ficcus frigidufque, im6 gelidus,non
gelidiffimus aer convenit. In noltram partem aptatum commentarium ob|iciunt
haud pauci quos vulgi opiniones pertinaciter trahunt, fed veriflimum autoris
lenium evidenter aperit , paulo 1 'u peri iis enunciaium led. 8. Dum aphmaticis
quibufdam aer ficcus & tenuis moleflus eji , craffus humenfque , qualis efl belgarum ,
eommodiffimus.

Procul ab Epidaurii Sacrario, quae malefidis firmata teftibus , aut ab auritis
tantum credulafque aures praebentibus, inexpertis , vel fuo modo auftorum leni
fum accipientibus manarunt. Audiantur, Medici, Phyfici , qui tum Leodii, tum
Londini fixa & flabili fede , aflidua commoratione , 1 'oli naturam, coeli tempera¬
turam , circumftantiafque & ufus regioni peculiares ferutati , intelligere potis
funt. Sub illis judicibus lis efle debet.

Profunda in rebus tum Phyficis , tum Medicis, eruditione , infignium virorum
frequentia, celebris Societas Medica Londinenfis de re tam gravi poftulationi nof-
trs. fatisfacere non dedignata, tota re errafie Clariflimum Hoffmannum his verbis
pronuntiavit, (/) pro rato habemus turri phthijitn , tum peripneumoniam in variis hu -
jufet injulce partibus frequentiores effe . licet ibidem parcior vel nullus Jit Lithanthracum
ufus. Carbones foffiles immtritb culpatos fuijje jam vides ; neque ufqucim JortujSe gen¬
tium quam in hac urbe , ubi illorum accenforum vaporibus continui) Jaturatur aer , ma¬
gis illibata fanitas reperittur.

Eadem ad medicos Leodienfes quajftio defluit; falso allatum rei caput fimiliter
affirmat in urbe Leodienfi florens Collegium Medicorum : jiffiu perilluftris D. D.
Praefidis fpecialiter ad id convocatum declarat, (g ) examinatis 0 obfervatis
fer longavos annos precdiclis morbis , nunquam credidimus endemicos,e[fe , preefertim
cum i contrario conjlanter objervaverimus, extraneos hifce morbis laborantes, in civitate
Leodierifi , melius quam alibi JeJe habuiffe*

Diverfa haec argumenta parvi ducit rerum omnium rudis & imperita multi¬
tudo ; haec pro fcholaribus. figmentjs, ,pro cerebri vapore fprnacum aeftqoft com¬
mentis praeftigiisque audatter ;reputare npn dubitabit; infeitise.epligij?t;m , ex his
evellere non efl animus. C.imtfieriis imnterfa tenebris perflet hominum .genus
iftud , telluris pondus abjettum: forsan irridebit vani loquens nafutus , noftras qui
defpicit artes barbarus ; cavillatoribus attendere dedecet; aft vociferantium lo¬
quacitatem retundere jubet argumenti gravitas, brevique expediam ; attendant

[/] Kalcndis Aprilis, anno 1770.

I,£J Die nona Decembris anno 17 «9.

quippe ad Sinenfes, Japonicos, Hallenfes , Leodienfes, Forefiae nodrae, & I-Ian-
nonise Gallicae provinciae incolas, incoquendis , in torrendis carnibus, Hullarum
ardefcentium fumum , & fpiritum impune fimul & feliciter vorantes. Quidni
Leodienfem traftum ubi hullarium quaqua verfum fervet opus , hyemali tempore
adire valeant.

Carbones trudit vel portat bajula qualo
Gratus & ejl illi nocle die que labor.

Feetnina majori non (langitur ulla labore
Quam qu.ee legiacis bajula nata locis, (h).

Hullarios non folum.viros , qui immanes hullarum rupes imis barathris divel¬
lunt, fed etiam hullarias mulieres quae hu/las humeris transferunt, vel brachiis
tranfvehunt, contemplari non recufent; impigram hanc turmam, apud penates,
ceffato labore reducem , in adulta hyeme , lequahtur ; hanc luculento igni confi¬
dentem i frigore Angulis momentis tutam, a morbis ex focorum vaporibus fecu-
ram numquam deferunt frons ferena , vultus hilaris, ingentes homini divitiae, quas
coeli folique ingenium , aer purus 8c falubris largiuntur ; quas mediante , fapien-
tidimo urbis concilio , confpirante & Cellidimo principe, de medio gentis ipfi i
facris codicibus dato , perpetuas Leodienfibus pollicetur , fydus nationale.
Quid ergo , num infando magis tellure nata , Alnenfis , Pi&avienfis ruflica ple¬
becula , in fuccerdis , buccerdis , aliifque animalium fimis, aadiyo tempore fednlo
colleffis & liceatis, pigrum & tride adverfus hybernos menfes quaerens fola-
tium !

Ruricolarum lares diditos, feu vicinos pervadere haud opus, luftuofum faf-
tuofis in urbibus alterum exhibet fpeftaculum acerba eadem tempeflivitas, qua
torpet immiti fanguis gelu , qud frigore artus contrahuntur. Pauperum fub teftis
hofpitantium tenebricofa perluftrentur contubernia , ubi pallentes habitant animi
curte, Sc turpis egeftas oc fames impatiens. Luridam, laceris & pannofis vedibus
fordidatam aut carentem , fame languidam & extenuatam . frigore deformem , illu¬
vie confeftam,omnium rerum inopia lemi perefam infpiciat familiam; hanc carbo¬
nibus , prunis , ligno in pulverem aut in fcobem comminuto , inani rotularum
feu placentularum tennariorum calore , frigus fallere ten antein accedat qui
nodrum faltidit praecipitanter ignem. Judicet an vere fapienter fortunatos vo¬
caverit Plautus fabros ferrarios qui carbonibus allident, femperque calent ?

Extril culpam bmnem , in genere funt ignes ex hullis quibuflibet, tiim ex iis
quae unguinofd gaudent qualitate; tiim ex iis quae pura miniis natura, a palmariis
hullis didant. Saluberrimae Facultatis Parifiends , Decreto fancita ed (/) ignis

{•; [fcj Utbis Lcodii Ichnographia Mathsi Mezian,
Ttirifiis «re incifa.ann. 1616 , apud JacobHoxernogt.

[i] Dic Venetis piimd menfis Decembris anni repa-
iatx falutis humans , millefimi feptingcntcfimi noni.
Saluberrima Facultas convocata in Scholis fuperio-
bus, hora fcfqui-decimd matutina, de morbis graf-
(antibus , necnan de tebus ad Facultatem pertinen¬

tibus deliberatura , audita rclaiierte clariffimorum
virorum qui deputati fuerant , ut .Carbones foiiileS
vulgo Houillcs ou Chtrbons de terre , ad pauperum
ufum & utilitatem juxta methodum in traftu Leo-
dicnfi antiquitus obfervatam , indique in Hannonias
Gallic* Provincia adoptatam , praparatos & accenfos
examinarent, diftoium Carbonum prsparationem

1 6

noftri vis innocua huic adde concordes eruditiffimorum auftorum fenterrtias (/) ,
Collegiorum , focietatum fama perilluftrium declarationes , quibus invi&e erisi-
tur noftra conclufio.

Ergo Lithanthracla , vulgb ( HouiLLFS ou CHARBONS DE TERRE ,) pabulum igni
prabtnt fanitati innoxium.

1 clarifllmo Collega noftro M. Morasd , propofi-J [ / ] Obfervateur Franioii « Londrtt . prtmitrt annie
tam & traditam unanimi conlenfu comprobavit, ip- \fccond Vol. Ltitrc 75 , rroijieme partit. Ltttrc s, fecondt
famqueab omni periculo immunem declaravit,modo ; atmlt, tom. i.Ltttrt, Piriodiqun , fur Ut Vtgtttiux, &e-
liber vaporibus & fumo pateat exitus , qui in aliis par M. fiucbo*.. Latrino, 1770. Poriefiuillc Hebdoma-
jquibufcumque comburendis, a:qualitcr ell fcrvan- daire, an. 1771.
dus. Itaque fic conclufi. I

L. P. jF. Jt- LE JH1EULLIER , Dtcanui.

Proponebat Parifiis JACOBUS-FRANCISCU 5 DE VILLIERS , Sam-Maxeniis
apud Piftones , Doftor Medicus Pontimuflanus , antiquus exercituum
Galliae Regis in Germania Medicus , Saluberrimae Facultatis Medicinae
Parifienfis Baccalaureus , A. R, S. H. 1771.

A SEXTA AD MERIDIEM.

'Typis Quileau , 'Univcrf. & Facul. Med. Typograjhi, 1771,'